Mimaride Merdiven Nedir? Merdiveni Oluşturan Elemanlar ve Detayları Nelerdir?

Merdiven Nedir?

Farklı kotlar arasındaki bağlantıyı sağlayan ve düzenli aralıklarla kademelendirilen, belirli bir eğime sahip düşey sirkülasyon araçlarıdır.

Merdiveni oluşturan elemanlar; basamak, rıht, merdiven kolu, sahanlık, merdiven kovası, korkuluk, baş yüksekliği, merdiven evi, çıkış hattı olarak sıralanabilir.

1.BASAMAK

Merdivenin her adımda basılan kademesidir. Yamuk veya dikdörtgen şekilli olabilirler. Basamak ucundan basamak ucuna ‘b’ basamak genişliği adı verilir. Dikdörtgen basamaklı merdivenlerde basamak genişliği her kademede aynı olmasına karşın yamuk basamaklarda basamak boyunca değişmektedir.

Dar kenarda bmin, geniş kenarda bmax, tam ortasında ise b genişliğindedir. Basamak genişliği minimum 25 cm, maksimum 33 cm olmalıdır. Basamağın en dar yeri ise 11 ve daha üst değerlerde olabilir.

Basamak adedi ise ‘m’ ile ifade edilir ve m=n-(1+As) formülü ile bulunur. (n=rıht adedi ve As=ara sahanlık adedi)

2. RIHT

Basamağın düşey ön kenarı rıht, birbirini izleyen iki basamak üst yüzü arasındaki yüksekliğe ise rıht yüksekliği adı verilir.

Bu yükseklik merdivenin fonksiyonuna göre farklı boyutlarda tercih edilir. Örneğin; bahçe, avlu vb. dış mekanlarda 13-15 cm, sinema, tiyatro gibi toplantı salonlarında 16 cm, konutlarda 17-18 cm, kamu binalarında 17 cm, çatı, bodrum, servis, yangın merdivenlerinde 20-21 cm olarak tercih edilir.

Rıht yüksekliği merdivenin ve basamağın her yerinde aynı olmalıdır. Rıht yüksekliği ve basamak genişliği arasında 2r+b=63 bağıntısı vardır.

Rıhtlara gerek rahatlık, gerekse estetik amaçla çeşitli profiller verilebilir. Merdiven çiziminde profil ucu düz çizgi, rıht hizası kesikli çizgi ile gösterilir.

3. MERDİVEN KOLU

Merdiven üzerinde, sahanlık adı verilen düz kısımlar arasında kesintisiz devam eden basamaklar dizisine ‘merdiven kolu’ denir.

Mümkünse ve özellikle kalabalık yerlerde kot farkının algılanabilmesi için merdiven kolunda minimum iki basamak bulunmalıdır.

Merdiven kolunun plandaki şekline göre merdivenler; dikdörtgen basamaklı, yamuk basamaklı ve karma basamaklı olarak üç gruba ayrılır.

Merdiven kol boyu ‘l’ ile ifade edilir.

Merdiven kol boyu=Basamak adedi(m) x Basamak genişliği(b)

Merdiven kol genişliği=Basamak boyu (örneğin; 120 cm)

4. SAHANLIK

Merdiven kollarının başladığı ve bittiği düzlüklere sahanlık adı verilir. Sahanlıklar iniş çıkışlarda rahatlık sağlar, düz kollu merdivenlerin yön değiştirmesini ve katlara girişi sağlarlar.

Katlara girilen sahanlıklara ‘kat sahanlığı’ diğerlerine ‘ara sahanlık’ adı verilir. Maksimum 2 metre yükseklikte bir sahanlık yararlıdır. En uygunu kat ortalarında düzenlenmesidir. İki sahanlık arasındaki kot farkı 3 metreyi aşmamalıdır.

Sahanlık çıkış hattına dik doğrultudaki genişliğine ‘sahanlık genişliği’ denir. Minimum 100 cm olmalıdır ve hiçbir zaman merdiven kol genişliğinden az olmamalıdır.

Sahanlık çıkış hattına paralel olan uzunluğuna ‘sahanlık uzunluğu’ denir.

5. MERDİVEN KOVASI

Merdiven kolu ve sahanlıklar arasındaki boşluğa ‘merdiven kovası’ adı verilir. Merdiven kovası zemin kotu, merdiven basamaklarının başladığı kottur.

Minimum 10 cm genişliğinde yapılırlar. Üstten doğal aydınlatma için daha geniş tutulabilir ya da asansör boşluğu olarak planlanabilirler.

6. ÇIKIŞ HATTI

İnsanların merdiven kullanırken korkuluklardan tuttuğu varsayılırsa, iniş ve çıkışlarda merdivenin belirli bir kısmını kullanırlar. Bu bölgenin ortasından geçip, çıkış yönünü gösterdiği varsayılan bu çizgiye çıkış hattı denir.

Kat sahanlığında başlar, diğer kat sahanlığında biter. İlk rıhttan başlayarak her bir rıhtın çıkış hattını kestiği noktalar numaralandırılır ve gerekli rıht sayısı belirlenmiş olur. Bu numaralar çıkış yönüne göre rıht üstüne gelmelidir. Numaralandırma çıkış hattı ile başlar, çıkış hattı ile biter.

7. MERDİVEN EVİ

Merdiven kolu ve sahanlıkların bulunduğu mekana merdiven evi adı verilir. Kapı, pencere ve duvar gibi elemanlarla çevrilidir. Kaplanan alanı belirlemek için önemlidir.

8. KORKULUK

Basamak sayısı beşten fazla olan merdivenlerde serbest kenarlar korkuluklarla korunmalıdır. İniş-çıkış emniyeti sağlarlar. Korkuluk yüksekliği, basamak uçlarını birleştiren hayali çizgiden itibaren -düşey olarak- 85-90 cm alınmalıdır.

9. BAŞ YÜKSEKLİĞİ

Birbiri üzerinde bulunan merdiven kolları arasındaki net düşey uzunluğa baş yüksekliği denir.

Yatayla 30 derecelik açı yapan merdivenlerde minimum 220 cm, 45 derecelik açı yapan merdivenlerde minimum 240 cm dir.