Temel Çeşitleri Nelerdir?
Temel çeşitleri, yapı sektöründe kullanılan en önemli malzemelerden biridir. Yapının dayanıklılığı ve sağlamlığı açısından çok büyük öneme sahiptir. Bu nedenle, temeller oldukça çeşitlidir. Bu makalede, temel çeşitlerini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.
Temel, yapıların altına yerleştirilen ve yapının ağırlığını taşıyan betonarme bir elemandır. Yapının sağlam temellere oturması, binanın güvenliği açısından oldukça önemlidir. Temellerin yüksekliği, yapının bulunduğu arazinin özelliklerine ve binanın yüksekliğine göre belirlenir. Ayrıca temeller, zeminin taşıma kapasitesine bağlı olarak farklı tiplerde olabilir.
Temel çeşitleri sığ (yüzeysel) temeller ve derin temeller olmak üzere 2 gruba ayrılmaktadır.
1. Yüzeysel (Sığ) Temeller
Tekil (Münferit) Temeller
Tekil temeller, yapının yükünü toprak zemine ileten, genellikle küp veya dikdörtgen şeklindeki beton bloklardır. Bu temel türü, daha küçük yapılar ve hafif yük taşıyan yapılar için yaygın olarak kullanılır. Örneğin, tek katlı evler, garajlar veya küçük yapılar gibi yapılarda tekil temeller tercih edilebilir. Ayrıca, direk veya sütun gibi yüksekliği uzun olan yapı elemanlarının taşıyıcı temeli olarak da kullanılabilir.
Tekil temeller, genellikle derin kazılar gerektirmez ve nispeten düşük maliyetlidir. Yapının yükünü toprak zemine aktarabilmek için yeterli taşıma kapasitesine sahip olmaları önemlidir. Bu nedenle, temel tasarımı yapılırken, zeminin taşıma kapasitesi, yapı yükü, zeminin özellikleri ve yerel yapı yönetmelikleri gibi faktörler dikkate alınmalıdır.
Tekil temellerin tasarımında kullanılan bir diğer önemli parametre de temel genişliğidir. Temel genişliği, yapı yükünün zemine eşit şekilde dağılmasını sağlamak için yeterli olmalıdır. Ayrıca, temel tabanının yeraltı suyu seviyesine göre yeterli derinlikte olması da önemlidir. Böylece, zemin suyu temelin dayanıklılığını etkilemez.
Sürekli (Şerit veya Mütemadi) Temeller
Sürekli (şerit veya mütemadi) temeller, daha büyük yapılar veya ağır yük taşıyan yapı elemanları için kullanılan temel türlerinden biridir. Bu temel türü, yapı yükünü zemin üzerine eşit bir şekilde dağıtarak yapıya dayanıklılık sağlar. Şerit temeller, genellikle yapı duvarları veya sütunları boyunca uzanan uzun, dar beton kirişleridir.
Sürekli temeller, daha büyük yapılarda toplam yükü daha geniş bir alan üzerine dağıtarak zeminin taşıma kapasitesini artırır. Bu temel türü, yapısal olarak daha karmaşık olduğundan, daha fazla taşıma kapasitesine ve dayanıklılığa ihtiyaç duyulan durumlarda tercih edilir. Örneğin, çok katlı binalar, köprüler veya endüstriyel yapılar gibi büyük yapılar için sürekli temeller kullanılır.
Şerit temeller, yapı duvarları veya sütunları boyunca yer alır ve genellikle temel alanının altında bir metre veya daha derine iner. Temel genişliği, yapı yükünün ve zeminin taşıma kapasitesinin yanı sıra yerel yapı yönetmelikleri de dikkate alınarak belirlenir. Şerit temeller, genellikle betonarme olarak inşa edilir ve çelik donatı ile takviye edilir.
Radye Temeller
Radye temeller, betonarme bir levha şeklindeki temel sistemidir ve genellikle düşük taşıma kapasitesine sahip zeminlerde veya eşit olmayan taşıma kapasitesine sahip zeminlerde kullanılır. Bu temel türü, yapı yükünü zemin üzerine yayarak yapıya dayanıklılık sağlar.
Radye temeller, genellikle düz bir beton plaka olarak inşa edilir ve yapı duvarları veya sütunları altında yer alır. Plakanın altındaki zemin, yapı yükünü taşıyabilme kabiliyetine sahip olmalıdır. Radye temeller, zeminin taşıma kapasitesini artırarak yapıya daha geniş bir destek sağlar.
Radye temellerin avantajları arasında zemin hareketlerini azaltması, yapıya daha homojen bir dayanıklılık sağlaması ve düşük taşıma kapasitesine sahip zeminlerde bile kullanılabilmesi yer almaktadır. Ayrıca, radye temeller, daha ekonomik bir temel sistemi olabilir, çünkü daha az kazı ve daha az malzeme kullanımı gerektirir.
Plak Temeller
Plak temeller, büyük yapılar veya ağır yük taşıyan yapı elemanları için kullanılan bir temel sistemidir. Bu temel türü, yapı yükünü zemine dağıtarak dayanıklılık sağlar. Plak temeller, düz ve geniş beton plakalar şeklinde inşa edilir ve genellikle zeminin taşıma kapasitesini artırmak için takviye edilir.
Plak temeller, yapıya dayanıklılık sağlar ve zemin hareketlerinin etkilerini azaltır. Ancak, plak temellerin tasarımı ve inşası, yapı yükü, zeminin taşıma kapasitesi, yerel yapı yönetmelikleri ve zemin etüdü sonuçları gibi faktörleri dikkate alarak yapılmalıdır. Bu nedenle, deneyimli bir yapı mühendisiyle çalışmak önemlidir. Plak temeller, büyük yapılar, endüstriyel tesisler, köprüler ve benzeri yapılar için kullanılır.
Sandık Temeller
Sandık temeller, genellikle sıvılaşabilir veya gevşek zeminlerde yapıların desteklenmesi için kullanılan bir temel sistemidir. Bu temel türü, zeminin taşıma kapasitesini artırmak için yapılan zemin iyileştirme çalışmalarıdır. Sandık temeller, zemindeki taşıma kapasitesini artırarak yapıya dayanıklılık sağlar.
Sandık temeller, genellikle ahşap veya betonarme kutular şeklinde inşa edilir. Kutular, zemine yerleştirilen malzemelerin sıkıştırılması veya takviye edilmesiyle oluşturulur. Bu malzemeler, genellikle kum, çakıl, stabilize toprak veya sıkıştırılmış dolgu malzemeleri gibi zeminin taşıma kapasitesini artıran malzemelerdir.
2. Derin Temeller
Ayak Temeller
Ayak temeller, yapıların taşıma yüklerini zemine aktaran ve yapıya dayanıklılık sağlayan temel sistemleridir. Genellikle dikdörtgen veya kare şeklinde olan ve yapı elemanlarına yerleştirilen betonarme bloklardır.
Ayak temelleri, genellikle tek sütun veya direğe dayanan yapı elemanlarının altına yerleştirilir. Bu temel türü, yapı yükünü zemine aktararak yapıya stabilite sağlar. Özellikle hafif yapılar veya düşük taşıma kapasitesine sahip zeminlerde kullanılır.
Ayak temelleri, yapı elemanlarına bağlanan bir kolonla birleşen bir betonarme blok olarak inşa edilir. Blok, zemin üzerine oturur ve yapı yükünü zemine aktarır. Ayak temelleri genellikle daha küçük yapılar için uygundur ve yapı elemanlarının üzerindeki yükü zemine eşit olarak dağıtır.
Kazık Temeller
Kazık temeller, yapıların zemindeki daha sağlam bir katmana oturmasını sağlayan derin temel sistemleridir. Kazıklar, genellikle beton veya çelikten yapılmış silindirik veya konik şekilli uzun direklerdir ve zemine çakılarak veya delinerek yerleştirilir.
Kazık temeller, zeminin taşıma kapasitesini artırarak yapıya dayanıklılık sağlar. Zeminin yetersiz taşıma kapasitesine sahip olduğu durumlarda veya yapı yükünün yoğun olduğu alanlarda tercih edilir. Kazık temeller, büyük yapılar, köprüler ve diğer mühendislik yapıları için kullanılır.
Kazıklar, genellikle zeminin daha sağlam bir katmanına kadar çakılarak yerleştirilir. Zemine çakılan kazıklar, yapı yükünü zemine aktarırken aynı zamanda kazıkların yanal hareketini de engeller. Zeminin taşıma kapasitesi düşük olduğunda ise kazıklar delinerek yerleştirilir ve bu şekilde zemine daha derin bir bağlantı sağlanır.
Kesonlar
Kesonlar, geleneksel olarak kullanılan bir temel sistemi olan kazıklı temellerin bir türüdür. Ahşap çubuklardan oluşan bir ağ yapısı ve bu ağın üzerine yerleştirilen bir beton plaka şeklinde inşa edilir.
Keson temeller, özellikle yumuşak zeminlerde veya suya yakın bölgelerde kullanılır. Ahşap çubuklar, temelin altına yerleştirilen zeminin taşıma kapasitesini artırmak için kullanılır. Ahşap çubuklar, zemin üzerine yayılan yükü daha geniş bir alana aktararak temelin stabilitesini sağlar.
Keson temellerin inşası, öncelikle temel alanının kazılması ve düzleştirilmesiyle başlar. Ardından, ahşap çubuklar temelin altına yerleştirilir. Bu çubuklar, belirli bir aralıkta ve çapraz olarak yerleştirilerek ağ yapısı oluşturulur. Son olarak, beton plaka dökülerek temel tamamlanır.
Temel Perdeleri
Temel perdeleri, yüksek yapıların veya köprülerin temel sistemleridir ve genellikle betonarme yapıya sahiptirler. Bu temel türü, yüksek binaların veya köprülerin yatay yükleriyle başa çıkarak dayanıklılık sağlar.
Temel perdeleri, temel yapısı üzerinde yükselen ve yapıya destek sağlayan betonarme perde duvarlardan oluşur. Bu perde duvarlar, yapı yüklerini zemine aktarıp taşıma kapasitesini artırarak temelin stabilitesini sağlar.
Derin Kirişli Temeller
Derin kirişli temeller, büyük yapılar veya köprüler gibi ağır yükleri taşımak için kullanılan güçlendirilmiş betonarme temellerdir. Bu temel sistemi, kiriş şeklindeki betonarme elemanlarla desteklenen derin kazıklardan oluşur.
Derin kirişli temellerin avantajları arasında büyük yükleri taşıma kapasitesine sahip olmaları, zemin hareketlerinin etkilerini azaltmaları ve yapıya stabilite kazandırmaları yer alır. Ayrıca, bu temel sistemleri, zemindeki taşıma kapasitesini artırarak yapıya güvenli bir şekilde oturma imkanı sağlar.
